Drzewa
Najbardziej kocham drzewa za zieleń soczystą za piękno i użyteczność za prostotę ich egzystencji za szlachetną godność i dumną postawę mimo wichrów i zawiei za przytulną miękkość liści i ich gorzki zapach za szepty w konarach i poufne szelesty za krople deszczu błyszczące w słońcu za cień dla strudzonych za leśną muzykę za trwanie na przekór wszystkiemu za schronienie dla ptaków i milczące umieranie .
Maria Olszańska
„Piękno tej ziemi skłania mnie do wołania o jej zachowanie dla przyszłych pokoleń . Jeśli kochacie tę ojczystą ziemię , niech to wołanie nie pozostanie bez odpowiedzi !”
Jan Paweł II - Zamość 12.06. 1999 r.
Spis treści
I Wstęp II Cele ścieżki dydaktycznej III Informacje ogólne o ścieżce -Lokalizacja ścieżki -Dojazd do ścieżki -Organizacja przejścia IV Opis ogólny terenu V Opis trasy ścieżki wraz z zadaniami dla uczniów VI Podsumowanie – korelacja międzyprzedmiotowa VII Legenda ; „Pogromca niedźwiedzi” Jerzy Samp VIIIBibliografia
I Wstęp
Ścieżka dydaktyczna jest przeznaczona dla młodzieży starszej ze szkoły podstawowej oraz gimnazjum . Jest to trasa o średnim stopniu trudności . Może być realizowana w formie wycieczki pieszej całej klasy, koła zainteresowań lub mniejszej grupy uczniów pod przewodnictwem nauczyciela (opiekuna).
II Cele ścieżki dydaktycznej
Ogólne
- poznanie okolic Brętowa i Niedźwiednika
- poszerzenie wiedzy o swoim mieście
- kształtowanie przekonań o konieczności ochrony przyrody Trójmiejskiego PK
- kształtowanie postawy badawczej w trakcie wykonywania zadań
- umiejętność pracy w zespole i odpowiedzialność za powierzone zadanie
Szczegółowe
- poznanie gatunków drzew , krzewów i roślin występujących na trasie ścieżki
- umiejętność określania wieku i wysokości drzew na podstawie wykonanych pomiarów
- kształtowanie spostrzegawczości i dokładności podczas obserwacji
- doskonalenie umiejętności posługiwania się mapą i kompasem
III Informacje ogólne o ścieżce
Lokalizacja ścieżki
Ścieżka położona jest w południowej części Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego oraz częściowo na obszarze otuliny parku. TPK utworzono w 1979 roku. Obecnie zajmuje on powierzchnię 20, 3 tys. ha , a otulina – 16,2 tys. ha . Ścieżka obejmuje tereny leśne otaczające osiedle Gdańsk Niedźwiednik oraz część Brętowa .
Dojazd do ścieżki
Trasa rozpoczyna się przy kościele Zmartwychwstańców – ul. Mikołaja Gomółki we Wrzeszczu (przedłużenie ulicy Fryderyka Chopina). Dojazd z Gdańska Głównego lub Oliwy tramwajami nr 6, 11, 12, 15 .
Organizacja przejścia
Długość ścieżki wynosi około 8 kilometrów . Czas przejścia 5- 6 godzin . Na trasie ustalono 9 przystanków .
Do wykonania zadań uczniowie zabierają ze sobą :
- notatnik i długopis ( ołówek )
- mapkę
- kompas
- przewodnik do oznaczania roślin
- taśmę mierniczą
- przewodniki po Trójmiejskim Parku Krajobrazowym
Można również zabrać lornetkę i aparat fotograficzny .
Przed wyjściem w teren uczniowie poznają cele wyprawy , zapoznają się z trasą ścieżki oraz literaturą dotycząca terenu.
Zapraszamy do wędrówki
Przyjemnie i pożytecznie spędzisz czas , wiele się nauczysz . Bądź uważnym obserwatorem środowiska przyrodniczego .
Kochasz przyrodę , więc nie będziesz:
- zakłócać spokoju zwierzętom
- zrywać roślin, łamać gałęzi, niszczyć kory
- rozgrzebywać ściółki leśnej
- rozpalać ognisk
- śmieć
Zadania wykonuj na podstawie własnych obserwacji i pomiarów oraz dostępnej literatury . Spostrzeżenia zapisuj w notatniku.
IV. Opis ogólny terenu
Pod względem geograficznym teren stanowi wschodnią część Pojezierza Kaszubskiego , zwanego Wysoczyzną Gdańską , wznoszącą się od 40 do 160 m n.p.m. Obszar został ukształtowany podczas ostatniego zlodowacenia (okres młodoglacjalny ) . Lodowiec skandynawski , wycofując się wskutek ocieplenia klimatu , pozostawił grube warstwy osadów ( do 70 m ) , składające się głównie z piasku , żwiru , gliny , iłu i odruchów skalnych . Miejscami występują niewielkie pokłady kredy , torfu i węgla brunatnego . Trafiają się także większe okruchy skalne – kilkumetrowe głazy narzutowe . Niektóre z nich uznano za pomniki przyrody nieożywionej. Rzeźba terenu jest niezwykle urozmaicona . Wody z topniejącego lodowca utworzyły pasmo wzgórz morenowych , dolin , wąwozów , parowów i wytopisk. Szata roślinna Lasów Oliwskich to przede wszystkim lasy bukowe i lasy mieszane z domieszką buka . Występuje także : sosna zwyczajna , świerk pospolity , modrzew europejski , dąb szypułkowy i bez – szypułkowy , brzoza brodawkowata i omszona , olcha czarna i szara , jarząb pospolity i kilka gatunków egzotycznych ( daglezja zielona , sosna wejmutka , modrzew japoński , dąb czerwony , tuje i inne ).Występują tu gatunki górsko – podgórskie np. widłak wroniec , podrzeń żebrowiec, przetacznik górski.
V. Opis trasy ścieżki wraz z zadaniami dla uczniów
Począwszy od kościoła trasa prowadzi drogą do Osiedla Młodych przecinając nieczynny wał kolejowy .
Przystanek nr 1. Nasyp nieczynnej linii kolejowej
Ważnym wydarzeniem dla zagospodarowania przestrzennego dzisiejszego Brętowa była budowa odcinka linii kolejowej z Wrzeszcza do Kokoszek w 1913 roku. Po 1945 roku , na skutek zniszczenia większości wiaduktów , linia przestała funkcjonować . Ocalały jedynie nieliczne wiadukty – zabytki techniki . Nasyp jest traktem wygodnym do wędrówek pieszych i rowerowych .
Zadania
- Posługując się mapą i kompasem określ położenie miejsca , w którym się znajdujesz.
- Dokonaj obserwacji terenu . Czy jest to forma naturalna ? Jakie jest jej pochodzenie ?
- Podaj rys historyczny obserwowanej formy terenu .
Od nasypu kolejowego idziemy drogą w kierunku Osiedla Młodych mijając po lewej stronie grupę sosen pospolitych o mocno odsłoniętych korzeniach – wynik erozji gleby , powstałej wskutek działalności przebywających tu ludzi ( antropoerozja ) . Podążając dalej skręcamy w lewe rozgałęzienie drogi i wspinając się dochodzimy do zarośniętej drzewami łączki , ciągnącej się wzdłuż gliniastej skarpy. Napotykamy trzy niewielkie głazy i dochodzimy do „Głazu Borkowskiego”.
Przystanek nr 2. „Głaz Borkowskiego”
Głaz został przyniesiony ze Skandynawii przez lodowiec. Zbudowany jest z naturalnie oszlifowanego granitu . Jego obwód wynosi 9,5 m , długość - 3,1 m , szerokość - 2,5 m , wysokość – 1m . Częściowo zagłębiony w ziemi. Miejsce , w którym się znajduje określane było potocznie jako „Kamieniołomy” . Nazwa pochodzi od kilku głazów znajdujących się na tym obszarze oraz gruzu skalnego, stanowiącego ślad po innych rozbitych głazach. Teren jest prawdopodobnie dnem wyrobiska , w którym wydobywano glinę , a głazy odsłonięto podczas jej eksploatacji . Głaz ma powierzchowne uszkodzenia , w postaci wykutych napisów : „Tu pogrzebana miłość O … i Borkowskiego : ( nazwisko wybranki zostało skute ) . Głaz porastają gatunki naskalne ( epility ) – mchy , porosty, glony. Opisany obiekt stanowi pomnik przyrody nieożywionej nr 808 .
Zadania
- Czy zwróciłeś uwagę na odsłonięte korzenie drzew? Czym spowodowane jest takie zjawisko i jak się nazywa?
- Dokonaj pomiaru głazu ( długość , szerokość , wysokość , obwód ) i odczytaj znajdujący się na nim napis .
- Określ rodzaj skały budującej głaz . Jakie jest jego pochodzenie?
- Ile gatunków roślinności wyróżnisz na skale?
- Jak mieszkańcy nazywają miejsce , w którym znajduje się głaz i dlaczego?
Idziemy drogą w kierunku zachodnim i dochodzimy do zielonego szlaku , który wprowadza nas na Drogę Lipnicką – piękną aleję brzozową . W pobliżu nie znajduję się kamienne młyńskie koło.
Przystanek nr 3. Kamienne młyńskie koło
Koło znajduje się w młodniku świerkowym , niedaleko dwóch kasztanowców i lipy , tuż przy niewielkiej skarpie . Widoczna nieopodal brzozowa aleja była na początku XX wieku polną drogą , znaną wówczas jako Lipnicka Droga . Wiodła do pobliskiej osady Lipnik ( wcześniej Jakubowo ) . Osada leżała po lewej stronie alejki , pomiędzy drogą a obecnym osiedlem Niedźwiednik . Po II wojnie światowej osada przestała funkcjonować , a pozostałością jest kamienne koło młyńskie ( obecnie połamane ) . Było ono prawdopodobnie częścią wiatraka , służącego do mielenia ziarna . Ćwierć wieku temu obszar osady został zajęty pod uprawy leśne .
Zadania
- Wyjaśnij pochodzenie obiektu .
- Zaobserwuj drzewa i krzewy świadczące o tym , że kiedyś była tu osada . Zapisz ich nazwy.
- Jakie negatywne zmiany dostrzegasz w środowisku przyrodniczym najbliższej okolicy? Zanotuj spostrzeżenia .
Z Drogi Lipnickiej skręcamy w stronę bloków mieszkalnych osiedla Niedźwiednik . Nieco poniżej , w lokalnym zagłębieniu , znajduje się niewielki staw.
Przystanek nr 4. Staw z chronioną ropuchą szarą
Jest to staw oligotroficzny z charakterystyczną florą i fauną . To jedyny zbiornik w promieniu kilku kilometrów , służący jako miejsce rozrodu ropuchy szarej. Staw znajdował się tu na długo przed budową osiedla . Obecnie ma powierzchnię około 580 m 2, a głębokość 1,1 m. Warstwa mułu jest dobrze wykształcona . Brzegi porasta tatarak i pałka wodna , a na powierzchni wody często unosi się rzęsa wodna . Stali mieszkańcy stawu to : żaba wodna , pijawki. ślimak zatoczek rogowaty oraz drobne płotki i karasie . Powierzchnię wody odwiedzają często kaczki – krzyżowki. Każdej wiosny ropucha szara i żaba trawna składają w wodzie skrzek , z którego wylęgają się kijanki. Ropuchy muszą jednak najpierw przebyć ruchliwą ulicę Góralską , stąd wiele z nich ginie pod kołami samochodów . Dla zwiększenia ochrony staw został obsadzony kolącymi krzewami : rokitnikiem , pięciornikiem i berberysem . Nad brzegiem oczka wodnego , znajduje się tablica ufundowana przez Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Miejskiego w Gdańsku , informująca o życiu stawu.
Zadania
- Jakie zwierzęta zaobserwowałeś w zbiorniku wodnym ?
- Rozpoznaj rośliny otaczające staw . W jakim celu niektóre z nich zostały posadzone ?
- Wykonaj zdjęcia obiektu. Przeprowadź wywiad z mieszkańcami osiedla na temat „Dlaczego staw podlega ochronie” .
Schodzimy ulicą Góralską (główną ulicą dzielnicy) , biegnącą w dół osiedla , do punktu widokowego .
Przystanek nr 5. Osiedle Niedźwiednik - punkt widokowy
Z punktu widokowego można obserwować rozkład przestrzenny Niedźwiednika oraz innych osiedli : Piecek , Migowa , a także dolinę Potoku Strzyża . Spoglądając w kierunku północno- wschodnim , przy dobrej widoczności , ujrzymy wody Zatoki Gdańskiej.
Zadania
- Zaobserwuj jaki typ budownictwa przeważa na osiedlu ?
- W której części osiedla jest widoczna stara zabudowa (dawne stare Brętowo) ?
- Podaj nazwę głównej ulicy osiedla . Wyjaśnij jej pochodzenie .
- „Las , morze , wzgórza , domy” – krajobraz okolicy . Stosując dowolną formę plastyczną wykonaj rysunek.
- Zapoznaj się z legendą o Niedźwiedniku ( Jerzy Samp „Pogromca niedźwiedzi” – do wglądu . Napisz jej streszczenie.
- Dla chętnych : dokonaj obserwacji okolicy za pomocą lornetki . Zanotuj co udało ci się zaobserwować dzięki przybliżeniu obrazu . Wykonaj zdjęcia .
Z punktu widokowego schodzimy stromymi schodkami w stronę ulicy Niedźwiednik . Maszerujemy nią do nasypu zamykającego strzelnicę . Wdrapując się z prawej strony na nasyp wchodzimy do lasu . Przechodzącą w leśny dukt ścieżką wkraczamy do Doliny Kociego Rowu .
Przystanek nr 6 . Dolina Kociego Rowu - „Wąwóz Huzarów”
Koci Rów – to historyczna nazwa błotnistego strumyczka . Człon „rów” wywodzi się prawdopodobnie od wykopanego niewielkiego kanału , czyli rowu , którym kiedyś strumień płynął przez obszar Niedźwiednika . Maszerując doliną , po prawej stronie , obserwujemy głęboki parów , zwany Wąwozem Huzarów . Jest to postulowany rezerwat przyrody typu florystycznego . Rośnie tu chroniona paproć , podrzeń żebrowiec , żebrowiec także nieliczna manna gajowa i przetacznik górski . Dolina Kociego Rowu posiada też walory krajobrazowe w postaci licznych rozcięć erozyjnych w otoczeniu okazałego starodrzewu ( buki, graby , sosny), który już częściowo wycięty.
Zadania
- Poruszasz się dnem doliny Kociego Rowu – wyjaśnij jego pochodzenie.
- Wybierz dowolne miejsce na leśne drodze i z wybranego punktu :
- określ główne kierunki świata
- zorientuj mapę Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego , którą się posługujesz
- odczytaj azymut na kilka obiektów , np. wybrane drzewa
Zanotuj swoje obserwacje i pomiary . Sprawdź poprawność wykonania zadania porównując z innymi uczestnikami.
- Rozpoznaj rośliny chronione w parowie obok drogi i zapisz ich nazwy .
- Wykonaj szkic paproci górskiej – podrzenia żebrowca .
Skręcając w lewo na rozwidleniu dróg w dolinie Kociego Rowu docieramy do niebieskiego szlaku , którym dochodzimy do ulicy Słowackiego. Przejściem dla pieszych przechodzimy przez ulicę i poruszając się drogą asfaltową dochodzimy do osady Matemblewo. Po lewej stronie leśnej drogi rośnie modrzew europejski uznany za pomnik przyrody.
Przystanek nr 7. Osada Matemblewo
Osada Matemblewo powstała w VII – XVIII wieku i zamieszkiwana była przez podmiejską biedotę . Na terenie osady znajduje się unikatowe Sanktuarium Matki Boskiej Brzemiennej , Diecezjalny Dom Samotnej Matki imienia Jana Pawła II oraz leśniczówka z około 1910 roku. Kult Matki Boskiej Brzemiennej w Matemblewie zaczął rozwijać się od 1763 roku , kiedy to miało miejsce legendarne objawienie . Srogą zimą pewien wieśniak podążał do Gdańska po lekarza , aby ten ratował życie jego rodzącej żonie . W lesie ukazała mu się jaśniejąca postać Matki Boskiej , która zawróciła go z drogi zapewniając o szczęśliwym urodzeniu syna . W miejscu objawienia usypano kopiec , wzniesiono kaplicę poświęconą przez cystersów w 1790 roku , zniszczoną w 1903 roku i odbudowaną wraz z wieńcem kaplic w 1953 roku. Sanktuarium związało swą najnowszą historię z osobą Ojca Św. Jana Pawła II – to Votum wdzięczności całej Archidiecezji za pierwszą wizytę Piotra naszych czasów w Gdańsku w 1987 roku. Znajdująca się na pobliskiej polanie Kalwaria to pamiątka jego drugiej wizyty w Trójmieście i odprawionej 05. 06. 1999 roku mszy na sopockim hipodromie . Ołtarz papieski zaprojektował prof. Marian Kołodziej , a wykonali artyści ludowi z Kaszub , Kociewia i Pomorza . Główne elementy papieskiego ołtarza z woli ks. Arcybiskupa Tadeusza Gocłowskiego znalazły swoje docelowe miejsce w Matemblewie. W ten sposób dzieło profesora i rzeźbiarzy ludowych na trwale wpisało się w krajobraz Sanktuarium .
Zadania
- Odszukaj tablicę informacyjną o Matemblewie i zapoznaj się z historią powstania Sanktuarium.
- Kto projektował ołtarz papieski ?
- Co wiesz znajdujących autorach rzeźb znajdujących się na terenie powstałej Kalwarii ?
- Wybierz dowolne drzewo w otoczeniu Kalwarii wykonaj poniższe polecenia:
- zmierz wysokość drzewa według wzoru
- oblicz wiek drzewa według wzoru
Uwaga ! Obwód drzewa mierzymy na wysokości 1,3 metra .
Szczegółowe informacje dotyczące pomiaru wysokości i wieku drzewa - karta pracy
Opuszczamy Matemblewo i udajemy się do pętli autobusu 116 . Stąd skręcamy w polną drodę prowadzącą w górę , biegnącą między zabudowaniami Nowca . Ze wzniesienia roztacza się piękny widok na Brętowo i okolice oraz odległe morze . Schodząc w dół docieramy do ulicy Potokowej . Po prawej stronie mijamy dolinę Potoku Strzyża . Po drugiej stronie ulicy znajduje się nieczynna żwirownia .
Przystanek nr 8. Nieczynna żwirownia - nielegalne wysypisko śmieci
Żwirownia znajduje się w pasie wzgórz morenowych otaczających dolinę Strzyży . Naniesiony przez lodowiec materiał skalny ( gliny i żwir ) był szczególnie intensywnie eksploatowany na przełomie XIX i X wieku . W okolicy powstało wiele cegielni . Odcisnęło to piętno na krajobrazie dzielnicy. W latach 70 –tych wieku zakończono eksploatację kruszywa w tym miejscu. Część terenu zrekultywowano , przygotowując go pod przyszłą zabudowę . Tereny żwirowni są atrakcyjne pod względem geologicznym . Wśród warstw żwiru można spotkać skamieliny : Odciski małżów , ramienionogów , koralowców oraz rostra belemnitów . belemnitów pobliżu żwirowiska rosną też ciekawe gatunki roślin chronionych : kocanka piaskowa , rokitnik pospolity , wilżyła ciernista oraz jarząb szwedzki. Gęste i liczne zarośla tworzy żarnowiec miotlasty mający żółte kwiaty . W nieczynnej żwirowni , po jej zamknięciu , powstało nielegalne wysypisk o śmieci. Wyrzucano tu śmieci pochodzące z budowy dróg , z okolicznych domów , pozostałości po rozbiórkach , remontach budynków. Zaczęto też pozyskiwać nielegalnie piasek i żwir .
Zadania
- Na podstawie literatury napisz notatkę o przeszłości geologicznej tego terenu.
- Dlaczego w tym miejscu powstało wyrobisko? Odszukaj skały i spróbuj podać ich nazwy .
- Oceń szacunkowo wielkość wyrobiska (powierzchnia w ha , głębokość w metrach ) .Wyniki zapisz w notatniku.
- Znajdź i nazwij rośliny chronione ( skorzystaj z przewodnika roślin ) .
- Dokonaj obserwacji żwirowni i uzupełnij:
Przejawy działalności człowieka
- Pozytywne
- Negatywne
Ulicą Potokową maszerujemy w stronę Niedźwiednika do skrzyżowania z ulicą Ogrodową .
Przystanek nr 9. Brętowski Młyn nad Strzyżą
Zespół Brętowskiego Młyna jest najlepiej zachowanym zespołem młyńskimw dolinie Strzyży. W jego skład wchodzi Dom młynarza z początków XIX wieku , dom przy ulicy Ogrodowej 2 z połowy XIX wieku , dom przy ulicy Ogrodowej 5 z przełomu XVIII i XIX wieku , a także staw , grobla wraz z zachowanymi fundamentami średniowiecznego młyna , zespół zieleni towarzyszącej z okazem 300 – letniego dębu na grobli nad stawem oraz starymi lipami w pobliżu domów.
Zadania
- Na podstawie obserwacji wyróżnij i zanotuj elementy wchodzące w skład dawnego zespołu młyńskiego .
- Poszukaj informacji o przeszłości historycznej zespołów młyńskich nad Strzyżą . W jakim celu je budowano ?
- Odszukaj na mapie ujście Strzyży .
- Podaj nazwy drzew rosnących w najbliższym otoczeniu . Zbierz liście i wykonaj rysunki ich kształtów.
Po odwiedzeniu ostatnich obiektów na ulicy Ogrodowej podążamy ulicą Potokową do skrzyżowania z ulicą Słowackiego na najbliższy przystanek autobusowy. Tutaj kończymy naszą wędrówkę .
VI Korelacja międzyprzedmiotowa ścieżki z uwzględnieniem wymagań edukacyjnych z poszczególnych przedmiotów
Przystanek I
- Język polski - Poszukiwanie informacji w różnych źródłach O 2a)
- Historia - Historia powstania linii kolejowej Wrzeszcz- Kokoszki T11, O7
- Geografia - Antropogeniczne formy terenu T 3
Przystanek II
- Język polski - Poszukiwanie informacji w różnych źródłach O 2a)
- Historia - Nazewnictwo „Głazu Borkowikiego”- historia powstania O 6
- Sztuka - Napis na głazie jako przykład „pseudo – sztuki” O 4
- Biologia - „Głaz Borkowskiego” jako pomnik przyrody nieożywionej, porosty naskalne T 7
- Geografia - Budowa geologiczna obszaru, antropoerozja terenu T2, T10, T3, O3
- Matematyka - Pomiar obwodu obiektu, długości, szerokości i wysokości T10,O5
Przystanek III
- Język polski - Poszukiwanie informacji w różnych źródłach O 2a)
- Historia - Pochodzenie młyńskiego koła i historia osady Lipnik O 6
- Biologia - Roślinność nasadzona przez człowieka, negatywny wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze T8,T7 O5,O6
Przystanek IV
- Język polski - Wywiad nt. stawu i jego roli jako forma zdobycia informacji T1, T2,O1b)
- Sztuka - Fotografia obiektu
- Biologia - Organizmy żywe środowiska wodnego, konieczność ich ochrony T7,T8,O6
- Geografia - Usytuowanie stawu w kotlince- forma terenu T2,O2
Przystanek V
- Język polski - Legenda nt.Niedźwiednika „Pogromca Niedźwiedzi” J. Sampa T7,T1,T9, O1a)
- Historia - Pochodzenie nazwy osiedla O1,O7
- Sztuka - Plastyczne przedstawienie krajobrazu osiedla i okolic – krajobraz kulturowy T12, T13
- Geografia - Zabudowa przestrzenna- typ budownictwa na osiedlu, nazwy ulic T3,T4, O7
Przystanek VI
- Historia - Historia nazewnictwa doliny Kociego Rowu O7
- Biologia - Rośliny chronione TPK T7
- Geografia - Kierunki świata, orientacja w terenie , wyznaczanie azymutu, formy erozyjne T2, O2
Przystanek VII
- Język polski - Odbiór tekstów kultury O3c)
- Historia - Historia powstania sanktuarium i kalwarii O1,O6
- Sztuka - Twórcy i projektanci ołtarza papieskiego rzeźb towarzyszących T8, O2
- Matematyka - Pomiar wysokości drzewa i obliczenie jego wieku T8, O5
- Religia - Sanktuarium Maryjne- jego rola i znaczenie w życiu katolików
Przystanek VIII
- Historia - Historia powstania żwirowni, sąsiednich cegielni O1, O7
- Biologia - zbiorowiska roślinne terenu T7, O5
- Geografia - Budowa geologiczna terenu ,działalność człowieka w środowisku T3, T4, T2, O3, O4
- Matematyka - Szacunkowy pomiar powierzchn i głębokości wyrobiska T10 , O5
Przystanek IX
- Historia - Powstanie i rola Brętowskiego Młyna w przeszłości T 11, O7
- Biologia - Drzewa w najbliższym sąsiedztwie młyna i obiektów T7
- Geografia - Funkcje grobli , stawu i młyna nad Strzyżą
VII . Legenda – POGROMCA NIEDŹWIEDZI
Niewiele ludzi zamieszkiwało w tamtych odległych czasach ową malowniczą okolicę. Ot, wszystkiego może kilka rodzin. Było tu pięknie , ale i niebezpiecznie zarazem. Mieszkańcy tej rubieży nie uprawiali ziemi i nie trudzili się połowem ryb . Żywił ich pobliski las i rozległe wrzosowiska . Jako poddani księcia gdańskiego Subisława dobrze wiedzieli , co im było wolno , a czego nie. Ich pożywienie stanowiła drobna zwierzyna leśna , jagody , grzyby i miód , jakże wówczas jeszcze trudny do zdobycia . Wykradali go pszczołom , których barcie znajdowały się w dziuplach wielkich starych drzew. Pracowite owady wcale jednak łatwo nie oddawały swego miodu ani im – ludziom z tutejszych wrzosowisk , ani też nie mniejszym od nich łasuchom , jakimi były niedźwiedzie .Tych zaś przed tysiącem lat pełno jeszcze było w tych stronach . Każdego intruza pszczoły atakowały bezlitośnie. Ale gruboskórnym i silnym misiom , które jednym ruchem łapy rozerwać potrafiły pusty wewnątrz konar na pół , a następnie zlizywać do skutku spływającą po korze słodycz , pszczoły niewiele mogły zaszkodzić . Nawet wówczas , gdy gromadnie obsiadały im wielkie i czułe na ukąszenia nosy, niedźwiedzie dobrze wiedziały , co czynić . Wskakiwały mianowicie na moment do pobliskiego stawu , zanurzając pod wodą całe cielsko wraz ze łbem , po czym rześko wracały do przerwanej czynności . Może by i wystarczyło ludziom miodu na własne potrzeby , kłopot jednak w tym , że wchodził on w skład przymusowej daniny , a ponadto co jakiś czas przybywali w te strony członkowie księżnej drużyny , niekiedy zaś sam Subisław polujący na grubego zwierza. Wówczas zaś należało zbrojnym w łuki i oszczepy myśliwym osłodzić dolę przynajmniej dzbanem miodu. Od niepamiętnych czasów wymagał tego dobry obyczaj. Skarżyli się raz i drugi swemu księciu na szkody wyrządzone im przez niedźwiedzie. Zwierząt tych namnożyło się bowiem z czasem w okolicy tak wiele , że leśną osadę nazywać zaczęto powszechnie Niedźwiednikiem. Nikomu jednak ze zwykłych śmiertelników nie wolno było uśmiercić ani ich , ani saren i jeleni, ani nawet dzików. Subisławowi , a jeszcze bardziej jego dzieciom , księżnej pani i gdańskim ich dworkom bez miodu żyć było gorzko . Mowa przecież o czasach , gdy nie znano cukru. Tymczasem z powodu niedźwiedzi poddani dostarczali coraz mniej tego przysmaku. Wtedy to właśnie roztropny Subisław wyznaczył nagrodę dla tego , kto wymyśli najlepszy sposób na odpędzenie czworonogich intruzów od leśnych barci raz na zawsze . Najlepszy pomysł , taki, o którego skuteczności można by się wkrótce przekonać , miał być nagrodzony specjalnym przywilejem. Bezkrwawy pogromca niedźwiedzi miał zostać mianowicie zwolniony przez pięć lat od obowiązku składania daniny , a jako książęcy bartnik zatrzymywać mógł dla siebie miód z co dziesiątej barci. Wielu zaprawionych w walkach z niedźwiedziami poddanych gdańskiego księcia przychodzić zaczęło na jego dwór ze swymi pomysłami. Jedni tłumaczyli, że najlepiej kopać pod drzewem , w którego konarach żyją pszczoły , wielkie zamaskowane doły z zapadniami , drudzy radzili budować pułapki z gałęzi, według trzecich należało wyczekiwać zwierzęcia w koronach drzew , a gdyby się pojawiło , zarzucić na nie wielką sieć , w którą musiałoby się zaplątać . Niestety żaden z pomysłów nie spodobał się Subisławowi . Już sądzono, że wyznaczonej nagrody nikt nie otrzyma , gdy oto pewnego dnia w grodzie nad Motławą zjawił się niespodziewanie młody Barnim. Przyszedł tu pieszo ze swego Niedźwiednika , gdzie od dziecka zmagał się z najgroźniejszymi mieszkańcami tamtejszych leśnych ostępów . Zamiast wiele mówić , uprosił księcia , by wraz drużyną przybył następnego dnia o świcie na wskazane miejsce i przekonał się naocznie o skuteczności tego , co wymyślił . Skąd wiedział sprytny Barnim , że największy ze wszystkich niedźwiedzi , jakie kiedykolwiek widziano w tych stronach , będzie miał właśnie tego dnia ochotę na porcję miodu , pozostanie na zawsze tajemnicą. Prawdą jest jednak , że po godzinnym oczekiwaniu oczom ukrytego w gęstwinie księcia i jego wojów ukazał się olbrzymi , kroczący na dwóch łapach wprost ku staremu dębowi król puszczy. Jedni odruchowo chwycili za oszczepy i topory , inni sięgnęli po łuki i strzały. Jednakże Barnim uspokoił ich , przykładając palec do ust i każąc patrzeć tylko na to , co będzie dalej. Teraz dopiero dostrzegli , że na wysokości dziupli, wokół której roiło się od pszczół , zwisa , przytwierdzony solidną liną do jednej z gałęzi, wielki sękaty kloc. Dyndająca w powietrzu kłoda niemalże zasłaniała miodową dziuplę . Kiedy więc niedźwiedź wdrapał się wreszcie na drzewo, musiał najpierw odepchnąć przeszkodę nie pozwalającą mu od razu dobrać się do barci i rozpocząć słodkie ucztowanie . Pszczoły, które natychmiast wyczuły obecność nieproszonego gościa , stworzyły nagle gęstą groźnie bzyczącą chmurę brunatnej barwy. Chmura ta natychmiast zaciekle i z furią atakować zaczęła kosmate cielsko wroga . Niedźwiedź jednak niewiele sobie robiąc z latających pszczelich żądeł pchnął łapą ciężki kloc, co zwisał na powrozie , lecz ten wprawiony w ruch zaraz wrócił na swoje miejsce , solidnie waląc zwierzę w łeb, zanim jeszcze zdążyło sięgnąć łapą po miodowy plaster. Odepchnął więc niedźwiedź kłodę dwa razy silniej , by mu nie przeszkadzała w biesiadzie , i natychmiast dwakroć silniejszy spadł na niego cios. Rozeźlone na dobre niedźwiedzisko , wydając z gardzieli groźny pomruk, postanowiło przystąpić do głównego ataku. Wbiwszy długie i ostre pazury głęboko w korę , intruz ujął tym razem kloc w obie przednia łapy , zaparł się , zamachnął się za całej siły , po czym odrzucił kłodę z taką mocą , że aż zatrzęsło się pod nim całe drzewo. Niepoprawny amator miodu zdążył wetknąć tylko nos do dziupli , gdy ciężka , niczym ogromne wahadło , bela zwaliła go na ziemię . Oszołomiony król puszczy ryknął ze złości , a wysokich sosen i świerków posypało się suche igliwie, lecz kolejnej próby już nie podjął . Nie miał więcej ochoty ani na wspinaczkę , ani na miód , tym bardziej zaś na pojedynek z zupełnie mu nie znaną machiną . Poskromiony , o ironio ! przez samego siebie , odszedł jak niepyszny , kulejąc jęcząc z bólu , by nigdy już w te strony nie zaglądnąć . Wkrótce też podobnie postąpili wszyscy jego krewniacy . Obserwujący całe zajścia książę Subisław z trudem powstrzymywał uśmiech . Czegoś podobnego nigdy nie widział on , ani też nikt z jego świty . Pomysłowego wynalazcę machiny , którą Barnim nazwał samobitnią , wielmożny pan sowicie wynagrodził i mianował bartnikiem książęcym . Tak oto skończyły się kłopoty leśnych ludzi z podwrzeszczańskiej osady, nieprzypadkowo dziś jeszcze noszącej pamiątkową nazwę Niedźwiednik. Jerzy Samp
VIII . Bibliografia
- J. Borzyszkowski , J. Mordawski , J. Treder - historia , geografia , język i piśmiennictwo Kaszubów , Wyd. M. Rożak , Gdańsk 1999
- „Gawron” – przyroda- przygoda – podróże Kwartalnik Zarządu TPK nr 2/ 2001
- Informator indywidualnego inwestora , Niedźwiednik – osiedle w lesie . Wyd. Murator , styczeń 2001
- T. Kotynia – Edukacja ekologiczna w terenie . Wybór scenariuszy , Stowarzyszenie Zielona Szkoła , Łódź 1998
- Miasto jak ogród - Brętowo , Polski Klub Ekologiczny Okręg Wschodnio – Pomorski , 1996
- Ochrona przyrody w województwie pomorskim 0 informator , Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej , Gdańsk 2000
- M. Podbereski , M. S. Wilga – Wędrówki przyrodnicze , Wyd, Gdańskie , Gdańsk 1995
- Trójmiejski Park Krajobrazowy - mapa w skali 1 : 15 000 , Wyd. Eko- kapio , Sopot 1998
- M. S. Wilga - Trójmiejski Park Krajobrazowy , Zarząd TPK , Gdańsk 1998
- M.S. Wilga - Pomnik przyrody i … miłości , „Tygodnik Trójmiasto” , wkładka nr 35 , 1997
Autorzy Chaberska Alicja i Mejer Grażyna |